اتوکلاو وسیله ای است جهت ضدعفونی و استریل کردن وسایل و تجهیزات پزشکی و یا آزمایشگاهی که با استفاده از فشار بخار آب در دمای بالا حدود 120 درجه سانتیگراد در مدت زمان 15 الی 20 دقیقه انجام میشود.
اتوکلاو معمولا در تمامی مراکز بهداشتی و درمانی و آزمایشگاه ها موجود میباشد و بطور کلی در دو نوع آزمایشگاهی و بیمارستانی عرضه و تولید میشود. همانطور که از نام آنها مشخص است اتوکلاوهای آزمایشگاهی در ابعادی کوچک تر معمولا 25 لیتری و اتوکلاو های بیمارستانی در ابعاد بزرگ معمولا 500 لیتری ساخته میشوند و بسته به نوع اشیائی که در آنها قرار میگیرد ابعاد و اشکال مختلفی دارند.
اما همانطور که میدانید این دستگاه با استفاده از فشار بخار و دمای بالا باعث استریل شدن اشیاء میشود، در نتیجه مخزن آن میبایستی در برابر این فشار و دما مقاوم و ایمن باشد. همچنین منبع گرمایی این سیستم که باعث تولید بخار میشود نیز باید بگونه ای طراحی شود که امکان آسیب و خطر را برای کاربر به حداقل ممکن برساند. چراکه با رعایت نشدن ایمنی در ساخت این دستگاه ممکن است آسیب های بسیار جدی مانند انفجار مخزن اتوکلاو رخ دهد.
در این مقاله سعی شده خلاصه ای از موارد استاندارد شماره 2594 مصوب سال 1375 در کمیته ملی استاندارد مهندسی پزشکی را جهت انتخاب و خرید یک دستگاه اتوکلاو مطابق با الزامات مذکور به اطلاع خوانندگان محترم برسانیم.
طبق استاندارد شماره 2594 دستگاه اتوکلاو را از 5 جهت به شرح ذیل مورد بررسی قرار میدهیم :
1. مواد بکار رفته در ساخت
2. طراحی
3. ساخت
4. الزامات الکتریکی
5. دفترچه راهنما و علامت گذاری

1. موارد بکار رفته در ساخت :

مواد مناسب جهت ساخت دستگاه اتوکلاو مطابق جدول زیر تعیین گردیده است

2. الزامات طراحی :

جداره : در جایی که خشک کردن بار مدنظر باشد , مانند البسه , اجناس پرمنفذ و یا اجناسی که در بسته‏ های پوشش‏دار باشند , جداره و یا یک دیواره خارجی موردنیاز طراحی است , تا به منظور جلوگیری از تشکیل قطرات تقطیر شده روی دیواره داخلی اتاقک , بعنوان پیش‏گرم کن عمل کند و به خشک کردن محموله کمک نماید , این جداره باید حداقل تا حدود 90 میلیمتری دهانه باز اتاقک ادامه داشته و فضائی بین جداره و اتاقک ایجاد نماید .

– در جائی که خشک نمودن بار مدنظر نباشد , داشتن جداره موردی ندارد .
– حداقل ضخامت جداره استوانه‏ ای شکل استریلایزر در صورتیکه دارای جوش طولی باشد از فرمول زیر محاسبه می‏گردد :

t = PD/(2Fη-P)
t : حداقل ضخامت محاسبه شده جداره تحت فشار برحسب میلیمتر
P : فشار محاسبه شده برحسب کیلوگرم بر میلیمتر مربع
D : قطر داخلی برحسب میلیمتر
F : حداکثر تاب کششی طراحی شده در دمای آزمون برحسب کیلوگرم بر میلیمتر مربع
η : بازده جوشکاری

حداقل فشار طراحی در اتوکلاو باید بشرح زیر باشد :

الف : 2/35 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع برای جداره
ب : 2/35 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع به اضافه مقدار خلاء داخلی بر حسب کیلوگرم بر سانتیمتر مربع برای قسمت جداره‏دار اتاقک
پ : 2/35 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع برای قسمت بدون جداره اتاقک

*کنترل فشار بخار – استریلایزر باید به شیر خودکار فشارشکن مخصوص بخار و یا دستگاه کنترل فشار بخار که فشار داخل اتاقک را در چند مورد نیاز تامین نماید مجهز باشد . جهت نیاز به سرویس دستگاه دو فشارسنج , یکی به منظور نشان دادن فشار ورودی و دیگری به منظور نشان دادن فشار خروجی بخار در دو طرف فشارشکن و نزدیک به آن نصب شود.
* جعبه فیلتر هوا در استریلایزر باید به دریچه‏ای مجهز باشد که مقدار هوای ورودی از حداکثر مقدار هوائی که دستگاه برای آن طراحی شده بیشتر نباشد و نیز هیچ مقدار فشار اضافی به ساختمان فیلتر وارد نیاورد .
* تخلیه قطرات آب حاصل از سرد شدن بخار از داخل اتاقک و جداره و یا هر نقطه دیگری از دستگاه باید مجهز به یک شیر یک طرفه باشد تا از ورود بخار و ذرات آب به داخل اتاقک جلوگیری شود.
* اسکلت اتوکلاو باشد بر روی پایه قابل تنظیم استوار گردد و در ضمن اسکلت را باید چنان به پایه توسط پیچ متصل نمود که در موقع حمل و نقل هیچگونه آسیبی به اسکلت وارد نیاید . به منظور تراز نگهداشتن اسکلت باید از پایه‏های قابل تنظیم استفاده کرد .

3.ساخت :

ساخت دستگاههای اتوکلاو باید براساس نیازمندیهای مشخص شده در این استاندارد باشد , قسمتهای نگهدارنده فشار باید آزمون هیدرواستاتیک مندرج در استاندارد را با موفقیت بگذرانند .
در صورتیکه اتاقک از جنس فولاد کربنی با پوشش نیکل و یا پوشش فولاد ضد زنگ ساخته شده باشد , جنس الکترود جوش داده شده بر روی این پوشش باید از نیکل و یا فولاد ضد زنگ بوده و الکترودهای استفاده شده در جوشکاری اتصالات دستگاه باید از نیکل و یا فولاد ضدزنگ بوده و الکترودهای استفاده شده در جوشکاری اتصالات دستگاه باید متناسب با جنس اتصالات و اتاقک باشد و با توجه به جنس الکترود بازده جوشکاری باید حداقل 60 درصد باشد .
توصیه می‏شود جوشکاری نوع جوش آرگون بکار گرفته شود و تمامی جوشهای داده شده در اتاقک و جوشهای خارجی قابل رویت از محل بکار انداختن دستگاه باید صاف و فاقد درز و یا شکافی که بتواند باعث پوسیدگی گردد باشند و یا ناصافی‏ایکه قابل برخورد با اجسام باشند نداشته و در ضمن سنگ کاری باید بگونه‏ای باشد که ضخامت هیچکدام از پوششها کم نشود .

4.الزامات الکتریکی :

کلیه ادوات برقی و الکتریکی استریلایزر باید با استاندارد نیازمندیهای عمومی وسایل برقی ( AS-C100 ) و استاندارد تعاریف و نیازمندیهای عمومی برای وسایل برقی و پزشکی ( AS-C200 ) مطابقت نماید . سیم اتصال به زمین در استریلایزر باید طبق شرایط مندرج در قوانین مذکور باشد .
* زمان سنج های استفاده شده برای کنترل یک مرحله باید قابل تنظیم و قادر به تنظیم بوسیله یک نمودار برجسب دقیقه باشند

5.علامتگذاری و دفترچه راهنما :

• علامت گذاری
1- طرز استفاده از دستگاه
2- جمله ” در محلهای خطرناک و غیر ایمن استفاده نشود .”
3- اطلاعات مربوط به آمپر و کیلووات مصرفی
4- نقشه ساه و قابل درک مدار برقی
5- جمله “” فیلتر هوا حداکثر هر 12 ماه یکبار تعویض شود .””
6- جمله “” بطری مایعات از جنس مواد شیمیائی غیرمقاوم در شرایط استریل استفاده نشود .””
7- جمله “” ساخت ایران “”

• دفترچه راهنمای استفاده از دستگاه که باید حاوی مطالب زیر باشد :

1- طرز نصب
2- طرز استفاده و نگهداری
3- نحوه نگهداری و تعویض و سرویس قطعات ( شامل اتصالات مربوط به درب و واشر دور درب )
4- آدرس و نمایندگیهای مجاز جهت سرویس
5- نموداری از سیستم خط لوله‏کشی
6- نموداری از مدار الکتریکی
7- اطلاعات موردنیاز جهت سفارش قطعات
8- به منظور حصول اطمینان از شرایط نصب و راه‏اندازی و نگهداری دستگاه تصویه می‏شود که سرویس و نگهداری دستگاه توسط شرکت تولید کننده صورت پذیرد .

برچسب ها اتوکلاوراهنمای خرید دستگاهمقالات